Nevşehir’li Damat ibrahim Paşa
DAMAT İBRAHİM PAŞA:
1668 yılında doğdu. Babası İzdin Voyvodası AIİ ağadır. İbrahim okuma isteğiyle doluydu. Hemşehrileri-nin yanına katılarak Muşkara’dan ayrıldı ve İstanbul’a gitti. İbrahim’i padişah sarayına aldılar. Burada zekası ve kibarlığı ile kendisini gösterdi ve sevdirdi. Şehzade Ahmet ile dostluk kurdu. Şehzade Ahmet Padişah olunca İbrahim’e paşalık unvanı verildi. 14 yaşında kızını vererek onu damat yaptı. 1718 yılında Sadrazam oldu. Böylece Osmanlı tarihinde Lale Devri başladı. Bu dönem bir barış, aydınlanma, ilerleme çağı oldu. Matbaanın çalışması bu dönemde oldu. Yalova’da bir kağıt fabrikası kurdu. Paşa Nevşehir’i il yapmak için padişahtan izin aldı. Yaptırdığı cami medreselere en büyük şairlere(nedim)kitabeler yazdırdı. 1730 yılında ihtilal çıktı ve öldürüldü. Lale Devri de kapanmış oldu.
DAMAT İBRAHİM PAŞA VE LALE DEVRİ
Muşkara da doğan paşa nın doğum tarihi tam olarak belli olmamasına rağmen 1662 yada 1665 tarihleri arasında doğduğu tahmin edilmektedir.Babası İzdin(Eğriboz)voyvodası Sipahi Ali Ağa ,annesi ise Fatıma Hanım dır.
1688 de hemşehrilerini ziyaret için İstanbul a gelir ve akrabalarından birinin aracılığı ile Osmanlı sarayının helvacılar zümresine dahil olur.Üstün zakası ve gayreti ile Teberdarlık ,Evkaf Kitabeti,Yazıcı Halifeliği görevlerini yaptıktan sonra Padişah lll.Ahmet in dikkatini çeker ve daha sonra lll.Ahmet şehzade olunca onun güvenini kazanır.Padişah olunca da İbrahim Paşa Darussaade Ağasının Kitabet hizmetine atanır ve birçok işinde danışmanlık ta yapar.Defalarca kendisine yapılan vezirlik teklifini kabul etmeyerek değer ve saygınlığını iyice arttırır.İbrahim paşayı çekemeyen Damat Silahtar Ali Paşa nın rekabeti yüzünden Evkaf Muhasebeciliği görevi ile önce Mora ya daha sonra Niş defterdarlığı görevine atanır.Ruzname Mirahurevvel ve Rikabu Hümayun Kaymakamlığı memuriyeti görevinde bulunur.Padişah kızı Fatma Sultan ile evlenerek saraya damat olur.
1718 Pasarofça Antlaşmasından sonra vezir olan İbrahim Paşa devletin siyasetini yönlendirmeye başlar ve sadrazamlığa kadar yükselir.Onun sadaret döneminde ülkede huzur ve barış içerisinde yaşanmıştır.(Çok sonraları bu dönemi büyük şair Yahya Kemal Beyatlı yerinde ve güzel bir buluşla “Lale Devri”ismini vermiş ve bu gelenek halini almıştır.)
Savaştan hiç hoşlanmayan lll.Ahmet gibi İbrahim Paşada Avrupa devletleriyle çok iyi bir siyaset izleyerek ülkeyi dış saldırılardan korur.1718 Pasarofça Antlaşmasını imzalayarak Avusturya ve Rusya nın saldırılarından koruması buna en iyi örnektir.Lale devrinin timsali haline gelmiş bu zeki,münevver ve zarif vezir yenilikçiliği ilk defa olarak bir hükümet programı şekline sokmuş Vezir-i Azam dır.Osmanlı vezirlerinin 130.su dur.12 sene 9 ay 20 gün vezirlik yapmıştır.Saray hizmetlerinden yetişip sadarete geçen vezirlerin 13.sü dür.İnkılapçı sadrazamın getirdiği en önemli yenilik batıdan 284 yıl sonra da olsa İbrahim Müteferrika ve 28 Said Çelebi ile birlikte matbaayı açmasıdır. Batı medeniyeti ve bilimsel gelişmelerin dünyanın her yanına yayılışında en büyük etken olan matbaanın önemini kavrayan bu uyanık Türk çocuğuna milletimiz şükran borçludur.
Yalova da kağıt ve kumaş fabrikası açtırması, çini imalathanesi kurdurması, itfaiye teşkiltı oluşturması, çiçek aşısının ameli olarak uygulanmaya başlaması, Şark ın en değerli eserlerini Türkçe ye tercüme ettirmesi yeni bir ordu kurma girişime ve bu amaçla Üsküdar da Kışla yaptırma girişimi diğer önemli yenilikleridir.
Memleketi Muşkara nın adını Nevşehir (Yenişehir) olarak değiştirip 1725 yılında kadılara hükümler göndererek tüm resmi yazışmalarda yani isminin kullanılması için emir vermiştir.
İbrahim Paşa Nevşehir i ihya etmek amacı ile içecek su, köprü, han, hamam, medrese ve cami yapımına girişti. Sadrazamını çok seve Padişah III.Ahmet in emir ve fermanları ile yoğun bir imar faaliyeti başladı. Camii Atik (Kara Cami), Camii Kebir (Kurşunlu Cami), imaret, medrese, sibyan mektebi ve hamam yapıldı.Sarayın Mimar Başı Mehmet Ağa yapılan imar işlerine nezaret etmek üzere Nevşehir de görevlendirildi. Resmi görevlilerin masraflarını karşılamak üzere akarlar tahsis edildi. Ticari yol üzerindeki şehrin ve kervan sahiplerinin güvenliğini sağlamak üzere Nevşehir ahalisinden bir kısım insan Derbentçi tayin edildi. Selçuklular döneminde inşa edilen Nevşehir Kalesi Lale Devrinde onarıldı. Kalenin masrafları için tımarlar tahsis edildi.
Damat İbrahim Paşanın yaptırdığı eserlerin mermer kitabeleri Şair Nedim, Şeyh Seyit Vehbi gibi sanatkarların yazdığı manzumelerle süslendi. Medreseye Kunevi Çelebi gibi büyük bir alim atandı. Pek çok talebe okumak için Nevşehir e geldi. Ürgüp te oturan kadı bundan sonra Nevşehir de ikamet ederek muhakemelerin burada görülmesi emredildi. Nevşehirlilerden Aşar Şeriyye Rüsum ve diğer bütün örfi vergiler alınmayacaktı. Pazartesi günlerine özgü olmak üzere Pazar kuruldu. Nevşehir den dışarıya göçe izin verilmedi. Göç edip gelenlere de kolaylık sağlandı. Boynu İnce Aşireti’nden 800 hane Nevşehir e geldi. İbrahim Paşa Nevşehir-Ürgüp arasında bağ yeri açtırdı. Ve Paşa Ürgüplülerin gönlünü almak için sebil, bina ve çeşmeler yaptırdı.
İbrahim Paşa hayatının sonuna kadar Nevşehir le meşgul oldu. Her ay ferman ve emirler yazılırdı. Osmanlı vezir-i azamı ilim irfana hizmet eden bir vezir olduğu gibi vatanı ihya için Anadolu da başlı başına bir şehir kuran kadirşinas bir veziri azamdı.
1730 Patrona Halil isyanı yeniliklere, ıslahatlara ve imar faaliyetlerine kısaca Lale Devri ne son verdi. Asiler Damat İbrahim Paşa yı İstanbul At Meydanında astıktan sonra hakaret olsun diye cesedi bir atın kuyruğuna bağlayarak sokaklarda sürüklediler. Paşa ya reva görülen bu çirkin ve feci olaydan sonra parçalanan naaşı toplanarak İstanbul Şehzadebaşı Camii nin yanına gömülmüştür.(30 Eylül 1730)