Kapadokya çeşitli medeniyetler tarafından yerleşim yeri olarak seçilmiş en etkileyici bölgedir. Burada yaşamış ve yaşayan İnsan topluluk-
lan doğa ve tarihle tamamen bütünleşmiş, toplumun hayat tarzı, rüzgarın havanın, doğal çevrenin verdiği tüm sıkıntılara karşın tarih boyunca devam etmiştir.
Kapadokya’nın İlk sakinleri, bölgede sıkça bulunan opsidiyenden-ve sileksten yaptıkları av aletleriyle avlanmışlardır. Yabani bitkileri toplamak suretiyle beslenmişlerdir. Gerek sert ve soğuk hava şartlan gerekse doğadaki bir çok tehlike nedeniyle kendilerine kapalı mekanlar aramışlardır, buldukları ilk kapalı mekan mağra veya kayaaltı sığınaklarına yerleşerek göçebe hayatını terketmişlerdir.
Yerleşik hayata geçtikten sonra çoğalan topluluklar çadırdan, ahşaptan, kerpiçten barınaklar yapmışlar ve su kaynaklarına yakın yerlerde barınaklar yapmaya başlamışlardır. Coğrafi şartlara uygun olarak kendilerine mesken tipleri oluşmuş, aile daha düzenli bir hale gelmiştir.
Kapadokya bölgesini kaplayan tüfün kolay bir şekilde oyulabilmesi İnsanların buraya yerleşmesinin ilk nedenidir. Daha çok vadilerin dik yamaçlarını mesken olarak tercih etmişler, ihtiyaç karşısında kayaların içine günlük yaşamlarına uygun olarak yeni mekanlar oymuşlardır. Kazı tekniği yüzyıllar boyunca değişmeden kalmış. Kurak iklim duvarlarda ve tavanlarda kazma izini daima korumuştur. Kapadokya’da troglotdik yaşam nesiiler boyunca devam etmiş daha sonraki yüzyıl-larda’da İçinde uygun ibadet yeri olmuştur. Buna bağlı olarak da kaya kiliseleri ve manastırlarında değişik mimari tipleri ortaya çıkmıştır. Kış aylarında ılık yaz aylarında serin ka-ya oyma mekanlar günlük yaşama son derece uygundur. Bundan dolayı Kapadokya’da trdlotik yaşam bugün bile devam etmektedir. Ayrıca bölge sakinleri bölgede ürettikleri besin maddelerini bu mekanlarda saklamışlardır. (Bugün bile Akdeniz Bölgesinden getirilen portakal, limon.gibi meyvalar kayalara oyulmuş bu doğal depolarda saklanmaktadır.)
Kelime anlamı ‘güzel atlar diyarı’ olan Kapadokya; Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kayseri ve Kırşehir illerini kapsamaktadır. Kapadokya’da tarihi ve doğal güzelliklerin daha yoğun olarak görüldüğü ve daha dar bir alanı kapsayan ‘Kayalık Kapadokya Bölgesi’ ise Uçhisar, Göreme, Avanos, Ürgüp, Derinkuyu, Kaymaklı, Ihlara ve çevresinden ibarettir. Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapan Kapadokya Bölgesi, jeolojik devirlerde aktif birer volkan olan Erciyes Dağı, Hasandağ ve Güllüdag’dan bölgeye yayılan lavların oluşturduğu tüf tabakasının, vadi yamaçlarından akan yağmur sularının, soğuk ve sıcak havanın ve rüzgarın etkisiyle aşınmasıyla bugünkü halini almıştır. Bölgede meydana gelen bu aşınmalar sonucu oluşan ilginç yapılara ise Peribacası denilmektedir. Şapkalı, konili, mantar biçimli, sütunlu ve sivri kayalar olmak üzere beş değişik şekilde görülen Peribacaları en yoğun şekilde Ürgüp-Uçhisar–Avanos üçgeni arasında kalan vadilerde, Ürgüp-Şahinefendi arasındaki bölgede Nevşehir Çat civarında, Kayseri Soğanlı vadisinde ve Aksaray Selime köyü civarında bulunmaktadır.
Kapadokya Bölgesi’nde, toprağın uygun olmasından dolayı birçok çeşit üzüm yetiştirilmektedir. Buna bağlı olarak bölge şarap üretiminde Türkiye’de önemli bir yere sahiptir. Bölgede, Tekel Şarap Fabrikası dahil olmak üzere 8 şarap fabrikası üretim yapmaktadır.
ÜRGÜP
Kapadokya’nın önemli merkezlerinden biri olan Ürgüp, Nevşehir’in 20 kilometre doğusunda yer almaktadır. Tarihsel süreç içerisinde bir çok defa isim değiştiren şehir, Cumhuriyetin ilk yıllarında Ürgüp ismini almıştır. Tarih boyunca bölgede birinci planda olan Ürgüp, Bizans Dönemi’nde köy, kasaba ve vadilerdeki kaya kiliselerin ve manastırların piskoposluk merkezi olmuştur. 18.yüzyılda Osmanlı Sadrazamı Damat İbrahim Pasa’nin kadılık makamını doğduğu kent olan Nevşehir’e (Muşkara) taşıması nedeniyle ilk kez ikinci planda kalmıştır. 19.yüzyıla ait yazılı belgelerde Ürgüp’te 70 cami, 11 kütüphane ve 5 kilise bulunduğundan söz edilmektedir. Ürgüp’te yılın her ayında ayrı doğa güzelliklerine şahit olabilirsiniz. Pancarlık, Aziz Theodore ve Kırk Şehitler Kiliseleri, Üzengi ve Keşlik Vadileri, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi’ne ait Altı Kapılı Türbe, Kiliçarslan Türbesi ve Tahsin Pasa Medresesi ise şehrin önemli tarihi güzelliklerinden sadece birkaçıdır.
GÖREME
Korama’, ‘Matiana’, ‘Maccan’ ve ‘Avcilar’dan sonra ‘Göreme’ ismini alan ilçe, Nevşehir’e 10 kilometre uzaklıktaki Nevşehir-Ürgüp-Avanos üçgeni arasındaki vadide yer almaktadır. Göreme’de dörtyüzün üzerinde kilisenin bulunduğu söylenmektedir; fakat su ana kadar 360 kilise ve şapel ortaya çıkarılmıştır. Çoğunluğunun Göreme Açık Hava Müzesinde yer aldığı kiliselerden en önemlileri; Karanlık, Tokalı, Elmalı, Yılanlı ve Çarıklı Kiliseleri ile Aziz Basil ve Aziz Barbara Şapelleridir.
AVANOS
Türkiye’nin en uzun nehri olan Kızılırmak’ın ikiye böldüğü şehir, bölgenin önemli turistik merkezlerinden birisidir. Nevşehir’in 18 kilometre kuzeyinde bulunan şehrin en önemli geçim kaynağı seramik yapımıdır. Kızılırmak’ın getirdiği killi kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru yüzyıllardır dededen kalma el tezgahlarında Avanoslu ustaların ellerinde sekil almaktadır. Şehrin yakınlarındaki Çeç Tümülüsü 32 metrelik yüksekliği ile Anadolu’daki en büyük kral mezarlarından biridir.
NEVSEHIR
Önceleri Ürgüp’e bağlı küçük bir köy olan şehir, 17. yüzyılda Damat İbrahim Pasa tarafından camiler, okullar, hanlar, hamamlar, çeşmeler ve imaretler yaptırılmasıyla Nevşehir ismini almış ve bu tarihten sonra giderek gelişmiş ve büyümüştür. Günümüzde Kayalık Kapadokya Bölgesi’nin tek ili konumunda olan Nevşehir’deki en önemli tarihi mekanlar; Nevşehir Müzesi ve Damat İbrahim Pasa Külliyesi’dir.
UÇHISAR
Uçhisar, Nevşehir-Göreme yolu üzerinde, Nevşehir’e 7 kilometre uzaklıktadır. Şehrin en yüksek noktası olan Uçhisar Kalesi ayni zamanda panaromik bir seyir noktasıdır. Kale içindeki odalar birbirlerine merdivenler, tüneller ve koridorlarla bağlanmıştır. Uçhisar Kalesi ile Ortahisar, Ürgüp gibi diğer çevre şehirlerinin kaleleri arasında, savunma amacıyla yapılmış olan tünellerden söz edilmektedir. Fakat toprağın yer yer çökmesinden dolayı bu tünellerin bazı kısımları hala gizemini korumaktadır.